De afgelopen twee jaar heeft stichting Marges onderzoek verricht naar de geschiedenis van de sinterklaasviering en de herkomst van Zwarte Piet. De belangrijkste conclusies worden nu gepubliceerd in het tijdschrift De Moderne Tijd, dat uitgegeven wordt door Uitgeverij Verloren, en natuurlijk op deze website.

Subject: ‘Onder de huid van Zwarte Piet’

Afgelopen maandag plaatste De Telegraaf een paginagroot interview met Arnold-Jan Scheer, die in zijn documentaire ‘Wild Geraas 2.0’ de herkomst van Zwarte Piet herleidt tot voorchristelijke Indo-Europese tradities. Het artikel ‘Zwarte Piet, een blackfacepersonage’, van Elisabeth Koning, dat in het decembernummer van Tijdschrift voor de Geschiedenis verschijnt, plaatst het ontstaan van Zwarte Piet binnen de context van de blackface-traditie. 

In het tijdschrift De Moderne Tijd verschijnt deze maand een artikel waarin wordt aangetoond dat dit slechts een kant van het verhaal is. In ‘Onder de huid van Zwarte Piet. (Schrik)figuren rond het Sint-Nicolaasfeest in de negentiende eeuw’, stellen historici Hanneke Nap, Iris van der Zande, Eelco Kramer en Gonda van den Heuvel dat de huidige figuur van Zwarte Piet niet tot één context herleid kan worden en geen eenduidige herkomst heeft zoals vaak wordt beweerd. 

Het artikel is het resultaat van een tweejarig onderzoek naar de herkomst van Zwarte Piet door deze vier historici, die samen Stichting Marges vormen. Ze willen hiermee een bijdrage leveren aan het gepolariseerde debat over Zwarte Piet. Zowel voor- als tegenstanders van Zwarte Piet baseren zich geregeld op zijn vermeende oorsprong. Volgens voorstanders gaat die oorsprong terug tot voorchristelijke tradities, terwijl tegenstanders beweren dat de knecht voortkomt uit een wereldbeeld van racisme en slavernij. De auteurs betogen dat de verschillende theorieën over de oorsprong van Zwarte Piet elkaar niet uitsluiten, maar juist aanvullen. 

De auteurs van ‘Onder de huid van Zwarte Piet’ laten zien dat Zwarte Piet een samensmelting vormt van diverse verhaal- en beeldtradities die in de negentiende eeuw vervlochten zijn geraakt, waaronder die van de boeman, de Moor, de Duivel en de schoorsteenveger. Zwarte Piet is daarmee een gelaagd personage dat op verschillende manieren geïnterpreteerd kan worden. Zijn betekenis moet daarom niet in zijn oorsprong maar in zijn receptie worden gezocht. 

De huidige betekenis van Zwarte Piet wordt in belangrijke mate bepaald door de interpretatie die vanaf de late negentiende eeuw de boventoon ging voeren. In deze periode hing de verbeelding van Zwarte Piet voornamelijk samen met de stereotypering en karikaturale weergave van zwarte mensen, die verbonden waren aan een racistisch wereldbeeld. Door de standaardisering van het Sinterklaasfeest in de twintigste eeuw werd deze interpretatie leidend en een belangrijk onderdeel van zijn hedendaagse identiteit. 

www.demodernetijd.nl

www.marges.nu

www.verloren.nl

Nap, Hanneke, Iris van der Zande, Eelco Kramer en Gonda van den Heuvel, ‘Onder de huid van Zwarte Piet. (Schrik)figuren rond het Sint-Nicolaasfeest in de negentiende eeuw’, De Moderne Tijd. De Lage Landen, 1780-1940, 2, 2 (2018).